تعریف اعتیاد (Addiction) در طی دهه‌های گذشته تغییرات زیادی را تجربه کرده است. در گذشته تعریف اعتیاد صرفاً به وابستگی به مواد مخدر شیمیایی (Substance Dependence) محدود بود.
بعدها اعتیاد رفتاری (Behavioral Addiction) هم مورد توجه قرار گرفت و البته در ابتدا، تعریف اعتیاد رفتاری بیشتر متوجه رفتارهای جنسی بود.
احتمالاً می‌دانید که دو طبقه‌بندی رایج از اختلال‌های روانی در جهان وجود دارد. یکی DSM و دیگری ICD. اما شاید برای شما جالب باشد که تا همین اواخر، اعتیادهای رفتاری مستقل از مواد شیمیایی در هیچ کدام از این دو طبقه‌بندی جایگاهی نداشت (+).
ولی ماجرا وقتی جدی‌تر شد که شکل‌های دیگری از اعتیاد هم رایج شد.
به تدریج مردم احساس می‌کردند که با شکل‌های دیگری از اعتیاد مواجه هستند اما هنوز به شکل رسمی، تعریف اعتیاد شامل آنها نمی‌شد.
پس از مدتی تقسیم بندی دیگری در تعریف اعتیاد رایج شد: اعتیاد فرایندی (Process Addiction) در برابر اعتیاد شیمیایی (Chemical Dependency). مثلاً اعتیاد به قمار به عنوان اعتیاد فرایندی و اعتیاد به هرویین به عنوان اعتیاد شیمیایی در نظر گرفته می‌شد (و می‌شود).
اما این تقسیم بندی جدید در تعریف اعتیاد از نظر روانشناسی، اگر چه در مجامع علمی مفید بود اما در فضای عمومی جوامع تاثیر چندان مثبتی نداشت.
حالا نسل جدیدی به وجود آمده بودند که معتقد بودند برخی از مواد مخدر اعتیاد شیمیایی ندارند و صرفاً اعتیاد فرایندی دارند. بنابراین کم خطر هستند و می‌شود به سراغشان رفت. از سوی دیگر متخصصان تاکید می‌کردند که بسیاری از اعتیادهای فرایندی از اعتیادهای شیمیایی هم خطرناک‌تر هستند و ترک آنها دشوارتر است.
خوشبختانه امروزه در اکثر منابع تعریف اعتیاد به شکلی است که همه انواع اعتیاد را به خوبی پوشش می‌دهد (منبع اول، منبع دوم، منبع سوم). اگر بخواهیم بخش مشترک این تعاریف را مرور کنیم و به تعریف ساده اعتیاد برسیم شاید تعریف زیر مناسب باشد:
هر نوع درگیر شدن و وابستگی به یک محرک که با وجود اثرات نامطلوبش برای ذهن ما خوشایند بوده و هر بار تجربه آن محرک، رغبت درونی ما را به تکرار آن تجربه بیشتر کند.
طبیعی است که صرف خوشایند بودن یا صرف داشتن اثرات نامطلوب نمی‌تواند به معنای اعتیاد و معتاد شدن باشد. نشستن پشت ماشین و رانندگی در شهر، به شرط خلوت بودن خیابان‌ها می‌تواند خوشایند باشد. ضمن اینکه اثرات نامطلوب هم دارد (به دلیل فشارهایی که به بدن وارد می‌شود و همینطور جایگزین شدن به جای پیاده روی). اما نمی‌توان این رفتار را اعتیاد نامید. آنچه مهم است جمله آخر در تعریف اعتیاد چنین است: اینکه رغبت ما به تکرار یک تجربه افزایش یابد.
حالا بهتر می‌توان فهمید که چرا اکثر تحلیل‌گران استفاده دائمی از بازی‌هایی مانند Angry Birds و Clash of Clans را مصداق‌هایی از اعتیاد رفتاری می‌دانند. چون هر بار استفاده از این بازی‌ها، فرد را به استفاده بیشتر ترغیب می‌کند و این روند عموماً چنان حرفه‌ای طراحی شده که به سادگی به پایان نمی‌رسد.
همچنین می‌توان متوجه شد که چرا راهکار استفاده از الکل برای فراموش کردن مشکلات به عنوان اعتیاد به الکل شناخته می‌شود. چون کسی که یک بار برای حل موقت یا فراموش کردن مشکل خود به سراغ الکل برود، احتمالاً به تکرار این تجربه در مواجهه با مشکلات بعدی هم ترغیب خواهد شد و اساساً این شیوه حل مشکل، خود مشکلات جدید‌تر و بزرگتری را هم با خود به همراه خواهد داشت.
بدیهی است که این تعریف از اعتیاد، همچنان اعتیاد به مواد شیمیایی را هم شامل می‌شود.
آشنایی با مفهوم اعتیاد در متمم
ما در متمم موضوع اعتیاد با تعریف فوق را به عناوین مختلفی مطرح کرده و مورد بحث قرار داده‌ایم. بحثی که در مورد گیمیفیکیشن یا بازی سازی مطرح کرده‌ایم مصداقی از ایجاد اعتیاد در مشتریان یا کاربران یا مخاطبان است.
همچنین مواردی که درباره اعتیاد به کار هم مطرح کردیم به نوعی زیرمجموعه همین بحث قرار می‌گیرند.
حتی کمال طلبی هم اگر به جای یک ایراد رفتاری، از سوی خود فرد به عنوان یک ویژگی مثبت رفتاری تلقی شود می‌تواند گرفتار حلقه اعتیاد شود. به همین دلیل ما بحث کمال طلبی را به صورت جدی مورد توجه قرار داده‌ایم.
همچنین در درس اعتیاد مثبت، به شیوه‌های پیشنهادی توسط ویلیام گلاسر برای تغییر عادات منفی اشاره کرده‌ایم.
ترک اعتیاد به مواد مخدر به روند درمان روانی یا پزشکی اعتیاد به مواد مخدر مانند تریاک، هروئین، کوکائین، برخی داروها و الکل اطلاق می‌شود.[۱] بنا بر تعریف اداره خدمات مواد مخدر و بهداشت روانی آمریکا در سال ۲۰۱۰ میلادی، که بر اساس تجربیات کسانی که خود را از چنگال اعتیاد رها کرده‌اند بنا شده‌است، تعریف ترک اعتیاد (بهبودی از اعتیاد) به شرح زیر است: «بهبودی یک فرایند تغییر است که از طریق آن افراد برای به دست آوردن سلامت و رفاه و آسایش خود و به دست گرفتن اختیار زندگی تلاش کرده و سعی می‌کنند تا همه امکانات و قابلیت‌های بالقوهٔ خود را مجدداً به دست آورند.»
مرکز ترک اعتیاد
در مراکز ترک اعتیاد یا مراکز بازپروری، معتادان مددجو، پس از پذیرش، با نظارت مددکاران دوره درمانی را می‌گذرانند. در مورد معتادان و کارتن‌خواب‌های تنهامانده، مددکاران، خانواده معتاد را شناسایی می‌کنند و آنها را در جریان وضع فرد بیمار قرار می‌دهند.[۲]
مددجویان بعد از گذراندن دوره ترک اعتیاد و مرحله سم‌زدایی، وقتی از اتاق قرنطینه خارج می‌شوند هم‌زمان با شرکت در دوره‌ها و جلسات ترک اعتیاد با نظارت مددکاران در کارگاه‌های مهارت‌آموزی مشغول به کار می‌شوند. اشتغال و کسب درآمد مهم‌ترین دغدغه افرادی است که اعتیاد را کنار گذاشته‌اند و می‌خواهند به زندگی عادی برگردند. بدین منظور معمولاً در کمپ‌های ترک اعتیاد مرکز مهارت‌آموزی هم ایجاد می‌شود. در پی پاک ماندن فرد ترک اعتیاد کرده، گاه مددکاران برای آگاهی دادن به خانواده‌های آنها با خانواده‌ها تماس می‌گیرند تا اعتماد آنها را به تحول جدید جلب کنند.[۲]
بهبودی با برنامه‌های ۱۲ قدم
برنامه‌های دوازده قدم مجموعه‌ای از اصول هستند که اقدام‌های لازم برای بهبودی از اعتیاد به مواد مخدر، اجبار به مصرف، و اعتیادهای رفتاری را در اختیار ما قرار می‌دهد. برنامهٔ ۱۲ قدم معالجهٔ پزشکی نیست بلکه بهبودی از این طریق بر اساس تجربیات افرادی است که مبتلا به بیماری اعتیاد بوده و موفق به یافتن راه حلی در جهت بهبودی شده‌اند.
انجمن روان پزشکان آمریکا کارکرد ۱۲ قدم را چنین خلاصه کرده‌است:
- اقرار به اینکه یک معتاد توانایی کنترل اعتیاد و اجبار به مصرف خود را ندارد
- باور اینکه تنها یک نیروی برتر می‌تواند توانایی لازم را برای آنها فراهم کند
- مرور خطاهای گذشته به کمک یک راهنما یا یک عضو با تجربه
- جبران خسارت اشتباهات گذشته
- یادگیری روش زندگی جدید با استفاده از الگوهای رفتاری جدید
- کمک به معتادان در حال عذاب دیگر که از همان اعتیاد و اجبار به مصرف رنج می‌کشند
روزهای اولیه ترک
اغلب معتادان در روزهای اولیه ترک اعتیاد دچار ترس و وحشت شده و دچار بی قراری می‌شوند. توصیه می‌شود جهت غلبه بر حالات و بیقراری‌های عذاب‌آور جسمی و روانی در روزهای اول بهبودی این اقدامات انجام شود:
- پذیرش بیماری اعتیاد
- تحمل کردن عوارض خماری
- سازش کردن با نوسانات اخلاقی
- مبارزه با افکار
- اعتماد کردن به فرایند بهبودی
خود داری از بازگشت به اعتیاد
با خود بگوئیم: از اولش قرار بود فقط یک بار مواد را امتحان کنم ولی شروع کردنش همان و ادامه دادنش همان! اما دیگربس است دیگر هرگز نمیخواهم بنده و بردهٔ مواد باشم. حالا که با کلی زحمت و مرارت کنار گذاشتمش دیگر خودم را گول نمیزنم که بگویم ایندفعه با دفعات پیش فرق می‌کند و میتوانم مقدار مصرفم را کنترل کنم. نه نمیتوانم! پس حتی یک بار هم به آن بر نمیگردم تا مجبور نشوم تا آخر عمر با بیماری اعتیاد کلنجار بروم. زندگی پر از رنج است ولی مصرف مواد راه حل نیست بلکه فقط اوضاع را خرابتر می‌کند.
داروهای ترک اعتیاد به مواد مخدر
- بوپرنورفین (به عنوان ضددرد، مسکن قوی و جایگزین مواد مخدر و اعتیاد آور)
- شربت تریاک (یک ماده مخدر و مسکن درد و اعتیاد آور)
- متادون (داروی نگهدارنده برای مهار اعتیاد به هروئین و مواد مخدر و اعتیاد آور)
- حب جدوار یا حب الشفاء (داروی ترک اعتیاد، مسکن قوی و ضد درد با اثرات تقویتی بدون ایجاد وابستگی و اعتیاد)
- نالوکسان (برای تشخیص و درمان مسمومیت‌ها با مواد مخدر یا کومای ناشی از آن مصرف می‌شود)
- نالتروکسان (به عنوان داروی کمکی برای درمان اعتیاد به کار می‌رود)
مصرف مواد مخدرصنعتی كه امروزه خطرناکترين پديدهي جامعه بحساب مي آيد. آثار ویرانگري ان هزاران بار بيشتر از مواد مخدر سنتي است همچنين علاوه بر بیماریها وعوارض جسمانی که برای فرد بوجود می آورد، با اثر گذاري مستقيم روي سيستم اعصاب و سلولهاي مغز، اعتياد رواني به همراه آورده و باعث مرگ سلولهاي مغزي مي شوند که جز تباهي، نابودي، بـيـماري، پشيماني و مرگ چيزي بهدنبال نخواهد داشت.. در اين مقاله در رابطه با انواع مواد مخدرصنعتی و اثرات سوءشان وراههای مقابله با آن مطالــبي آورده شـده اسـت کــه اميد ميرود با خواندن آن افقي روشـن براي پيشـگيـري و رهايي قطعي در فراسوي ديدگاه همه افراد شکل گيرد
سابقه ورود و رواج مواد مخدر در ایران به عنوان نزدیک ترین همسایه افغانستان (بزرگترین تولید کننده مواد مخدر جهان)، را می توان به دوره صفوی و هم زمان با رسوخ دول استکباری و در راس آن ها، انگلیس به کشورهای توسعه نیافته و جهان سوم آن زمان، از جمله ایران، بازگرداند.
با شروع حکومت قاجار، «تریاک کشی» چنان در ایران رواج یافت که حتی تصویر ناصرالدین شاه را بر حلقه های وافور منقوش کردند و از این طریق با رسمیت بخشیدن به کشت خشخاش، مصرف تریاک تاحدی در کشور رواج پیدا کرد که برای اولین بار در کرمان مرغوب ترین نوع محصول خشخاش مورد کشت قرار گرفت.
فعالیت پزشکان و مستشاران خارجی و رواج شایعه های مربوط به خواص بی شمار تریاک و لزوم استفاده از آن به عنوان مسکن درد و درمان بیماری به ویژه برای مردم فقیر که به امکانات بهداشتی دسترسی چندانی نداشتند نیز سبب آغاز کشت وسیع خشخاش در نواحی گوناگون ایران و رواج مصرف آن شد، به طوری که در بیمارستان کرمان که با نظارت دو پزشک انگلیسی اداره می شد، تریاک رایج ترین داروی تجویزی بود که بعدها به داروی عمومی و خانگی تبدیل شد.
پس از آن، انگلیس شماری از ماموران هندی معتاد را به ایران فرستاد تا هرچه بیش تر مصرف مواد مخدر را رواج دهند و بدین سان در سال1851، قاچاقچیان در لباس دراویش هندی، وارد خراسان و کرمان شدند و به ترویج تریاک کشی پرداختند و استعمار از این راه جامعه ایران را به مواد مخدر آلوده کرد.
بعد از این مرحله در زمان حکومت سلسله پهلوی، سطح زیر کشت خشخاش تا میزان 33 هزار هکتار افزایش یافت و علاوه بر تریاک های سناتوری که اسباب عیش طبقه اشراف و ثروتمندان، وکلا و نمایندگان مجلس، درباریان و خوانین بود، برای اولین بار، مرزهای کشور به روی هروئین گشوده شد و از حدود سال 1340، جوانان در معرض تهدید جدی مواد مخدر قرار گرفتند .
اما پس از پیروزی انقلاب اسلامی و قطع کشت خشخاش در کشورو همچنین مقابله فیزیکی گسترده با مواد مخدر و کنترل مرزها، استکبار جهانی که شکست عظیمی را از انقلاب اسلامی متحمل شده بود، نسبت به افزایش زمینه های گرایش جوانان کشور به مواد مخدر اقدام کردند،در این اواخربا وارد کردن مواد مخدر صنعتی و با تبلیغات دروغین اعتیاد آور نبودن،نشاط آوربودن،لاغر کننده و… موجب افزایش گرایش جوانان به اعتیادآورهای صنعتی ، شدند بر خلاف مخدرهای سنتی،مخدرهای صنعتی در انواع بسیار متنوع یافت می شوند که همین امرهم گرایش به آن ها را بیشتر کرده است و هم قاچاق آن ها را راحت تر
از این رو اطلاع رسانی در مورد ماهیت این مواد و عوارض آن ها به ویژه برای جوانان کشور ضرورت دارد; در عین حال که از فعالیت سوداگران برای راه اندازی مراکز تولید این مواد صنعتی در کشور نیز نباید غافل ماند.
برای خواندن این مطلب فایل زیر را دانلود کنید
برای خواندن این مطلب فایل زیر را دانلود کنید
برای خواندن این مطلب فایل زیر را دانلود کنید