خانه روانشناسان
معرفی رهنمونمشاوره مذهبی
مشاوران مجموعه رهنمون در جلسات مشاوره مذهبی موضوعات زیر را با شما مطرح خواهند کرد
سوالات شرعی و امور مذهبی و احکام مذهبی
سبک زندگی اسلامی (ضرورت ها و راهبرد ها)
کاربرد آموزه های اسلامی در اصلاح و رشد فردی
آموزه های اسلامی در ارتقا کیفیت زندگی خانوادگی
سبك زندگی ايرانی اسلامی
تبيين سبك زندگی اسلامی-ايرانی
سبك زندگي يعني الگوهاي رفتاري ما در تمامي جنبه‌هاي زندگي‌مان و آدابي كه در هر موقعيت و براي انجام هر كار رعايت مي‌كنيم. در واقع همان شيوه و راه و رسم زندگي هر فرد است كه گرچه مسأله‌اي كاملاً شخصي است و ممكن است حتي از فردي نسبت به فردي ديگر در همان خانه و خانواده تفاوت‌هايي داشته باشد، اما جنبه‌هاي كلي آن كاملاً تحت دو عامل دين و فرهنگ قرار دارد. هر ديني به پيروانش جهان‌بيني خاصي مي‌بخشد، يعني نگرش و ديدگاه او را نسبت به زندگي دنيا، مرگ و پس از آن شكل مي‌دهد و بر اين اساس، آداب و رفتارهاي خاصي را براي هر موقعيت در طول زندگي آموزش مي‌دهد.
مشاوره مذهبی
عامل مهم و اثرگذار ديگر بر سبك زندگي، فرهنگ است. هر قوم و ملتي پيش از آن كه در سطح گسترده به يك دين گرايش پيدا كنند، آداب و رسوم و سبك زندگي خاص خود را دارند. اديان توحيدي به فرهنگ و آداب و رسوم ملت‌ها احترام گذاشته و فقط آن‌ها را با معيارهاي ديني غربال مي‌نمايند. پيروان خود را از پايبندي به رسومي كه مخالف دين و سعادت بشر هستند باز مي‌دارند، اما رسومي را كه با اهداف توحيدي دين مغايرتي ندارند، مي‌پذيرند. پابرجا ماندن رسم باستاني عيد نوروز، بعد از اسلام آوردن ايرانيان از اين جمله مي‌باشد.
البته نفس آدمي از قيد و بندها و چارچوب‌ها متنفر بوده و همواره خواستار تغيير و تنوع و كسب تجربه‌هاي جديد است. در كسب تجربه‌هاي متنوع و جديد، مسأله لذت‌‌جويي بسيار مهم و اساسي است، به طوري كه علي‌رغم حب نفس و ميل ذاتي انسان به مراقبت و محافظت از خود، تجربه‌هاي مخاطره‌آميز لذت‌بخش را به روش‌هاي ايمن و مفيد زندگي كه آن‌قدرها لذيذ و پرهيجان نباشند، ترجيح مي‌دهد. تنها عاملي كه مي‌تواند خواسته‌هاي نفس سركش آدمي را مهار كند و او را به رعايت قيود و چارچوب‌ها پايبند سازد، جهان‌بيني توحيدي است. آداب و سبك زندگي مورد تأييد دين، لذت‌هاي حلال را مجاز مي‌شمرد و بي‌اعتنايي جامعه نسبت به اين جهان‌بيني و سبك زندگي، باعث مي‌شود افراد جامعه به سمت روش‌هاي لذتبخشِ پرمخاطره كشيده شوند. اين مخاطرات مي‌تواند گاه با فاصله‌اي بسيار كوتاه گريبان شخص و جامعه را بگيرد و به سرعت پيامدهاي خود را نشان بدهد مثل مسأله “اعتياد”؛ و گاه مثل مسأله “الگوي مصرف” ممكن است دير زماني طول بكشد تا آثار خود را بر ابعاد مختلف فردي مثل ازدواج و فرزندپروري، و ابعاد اجتماعي مثل الگوي تكثير نسل و اقتصاد كشور آشكار كند.
بنابراين آگاه كردن افراد جامعه نسبت به پيامدهاي سبك زندگي نادرستي كه در پيش گرفته‌اند و آموزش و ترغيب آن‌ها براي پايبندي به سبك زندگي درست، اهميت بسيار زيادي دارد. ما معتقديم سبك زندگي درست، سبك زندگي اسلامي – ايراني و بازگشت به آموزههاي سعادتمندانه دين و فرهنگ ديني‌مان است. در اين راستا طي مطالب بعدي به طور مداوم به تشريح ابعاد مختلف زندگي امروز و بايد و نبايدهاي سبك زندگي خواهيم پرداخت، به اين اميد كه گامي هر چند كوچك براي احياي گسترده سبك زندگي ايراني و اسلامي برداريم.
همراهي شما مخاطبان گرامي و فرهيخته در اين راه، مايه دلگرمي و افتخار ماست. مشتاقانه پذيراي نظرات شما عزيزان هستيم. با ما همراه باشيد…
الف) اهميت پايبندی به سبك زندگی ايرانی اسلامی
– تبيين جهان‌بيني اسلامي و تأثير آن بر سبك زندگي
– تأثير سبك زندگي بر سلامت جسم و روح و دستاوردهاي هر فرد در زندگي
– اهميت فوق‌العاده خانواده و سبك زندگي در اسلام
– سبك زندگي ايراني اسلامي در نگاه مقام معظم رهبري (مد ظله)
– تأثير شرق و غرب بر سبك زندگي امروز ما
– پيامدهاي پايبندي به سبك زندگي ايراني اسلامي
– پيامدهاي عدم پايبندي به سبك زندگي ايراني اسلامي
– فرهنگ انتظار و سبك زندگي منتظران واقعي
ب) ابعاد سبك زندگی ايرانی اسلامی
1) مرگ‌آگاهی
اهميت ياد مرگ
در اسلام يكي از مهمترين اصول در زندگي، ياد مرگ است. اعتقاد به حيات پس از مرگ و آمادگي براي آن، به تمام ابعاد زندگي فرد جهت مي‌دهد و باعث مي‌شود او زندگي دنيا را گذرگاهي كوتاه و كشتزاري براي آخرت ببيند، و به تجملات آن دل نبندد و در تمام طول عمر، تلاشش آن باشد كه خود را براي زندگي اخروي آماده كند.
در نامه 31 نهج‌البلاغه آمده است كه حضرت علي(ع) به امام حسن مجتبي(ع) مي‌فرمايند: “پسرم، بدان تو براي آخرت آفريده شدي، نه دنيا؛ براي رفتن از دنيا، نه پايدار ماندن در آن؛ براي مرگ، نه زندگي جاودانه در دنيا؛ بدان كه هر لحظه ممكن است از دنيا كوچ كني و به آخرت درآيي، و تو شكار مرگي هستي كه فرار كننده آن نجاتي ندارد، و هركه را بجويد او را مي‌گيرد. پس بترس از اينكه مرگ تو را در حالي در برگيرد كه در حال گناه يا در انتظار توبه كردن باشي و مرگ مهلت ندهد و بين تو و توبه فاصله اندازد، كه در اين حال، خود را تباه كرده‌اي. پسرم فراوان به ياد مرگ باش و به ياد آنچه كه به سوي آن مي‌روي و پس از مرگ در آن قرار مي‌گيري ….. به يقين بدان كه تو به همه آرزوهاي خود نخواهي رسيد و تا زمان مرگ بيشتر زندگي نخواهي كرد، پس در به دست آوردن دنيا آرام باش و در مصرف آنچه به دست آوردي نيكو عمل كن.”
پس چه سعادتيست كه همواره، در هر گام، در هر سخن، در هر انتخاب، نگاهمان به نقطه پايان باشد و هر لحظه آماده اين سفر بزرگ باشيم. به قول جامي:
بيا ساقي آن جام غفلت زداي به دل روزن هوشمندي گشاي
بده تا ز حال خود آگه شويم به آخر سفر روي در رو شويم
2) مسايل عبادی
قرائت قرآن
فرض كنيد هر روز فرصت اين را داشته باشيم كه بدون صرف هيچ زماني براي رفت و آمد و هيچ هزينه‌اي براي ملاقات، هم صحبت فردي بسيار آگاه و خردمند و دلسوز باشيم. آيا زمان خود را طوري تنظيم نمي‌كنيم كه در 24 ساعت شبانه روزمان حداقل زماني كوتاه مثلا يك ربع ساعت پاي سخنان اين عالم بنشينيم؟ آيا بي‌تفاوت از كنار چنين فرصتي مي‌گذريم؟
خواندن قرآن يعني نشستن پاي سخن وحي، سخني كه هيچ سخن ديگري شايسته قياس با آن نيست و نه گوينده آن شبيه هيچ گوينده‌اي. معمولاً سعي مي‌كنيم در ماه رمضان حداقل يك دور قرآن را ختم كنيم، ولي متأسفانه اكثر افراد اين عادت زيبا و مؤثر را پس از ماه مبارك رمضان به فراموشي مي‌سپارند، و تأسف‌بارتر اينكه حتي در ماه رمضان نيز، برخي بدون آنكه چندان از زبان عربي سر در بياورند، تنها به قرائت عربي قرآن اكتفا مي‌كنند. از اين گذشته حتي براي كساني كه معني آيات را نيز مي‌خوانند، با توجه به آنكه ميزان مطالب قرائت شده در هر روز (يك جزء يا بيشتر) زياد است، معمولا مطالب كمي از آن در خاطر مي‌ماند.
امام علي(ع) مي‌فرمايند: “آگاه باشيد! اگر در قرائت قرآن تدبر نباشد، هيچ سودي ندارد.” به ياد داشته باشيم قرائت قرآن نه فقط براي ثواب، بلكه براي تدبر و انديشه در آيات و مفاهيم آن و به كار بستن آن‌ها در زندگي روزمره است؛ و نه فقط منحصر به ماه مبارك رمضان، كه براي مرور و تمرين در زندگي هر روزه است. بينديشيم! آيا در هر شبانه‌روزمان، دقايقي براي مرور چند آيه نداريم؟
3) خودشناسی
اهميت خودشناسی
وَ فِي ألْآَرْضِ أياتٌ لِلْمُوقِنِينَ * وَ فِي أنْفُسِكُمْ أفَلا تُبْصِرُونَ (ذاريات، 20 و 21) و در زمين نشانه‌هايي است براي اهل يقين * و در وجود خودتان (نيز چنين نشانه‌هايي هست) آيا نمي‌بينيد؟
مَنْ عَرَفَ نَفْسَه فَقَدْ عَرَفَ رَبَّه، هر كه خود را شناخت، خداي خويش را شناخت.
در جاي جاي تعاليم اسلامي، انسان به تدبر در وجود خود و تلاش براي شناخت خود سفارش شده است. چرا كه وجود انسان اعم از جسم و روح و آن مراتب وجودي كه مي‌تواند در آن‌ها ارتقاء يابد همه از نشانه‌هاي بسيار شگفت خداوند هستند و انسان را به سوي شناخت و درك او رهنمون ميشوند. اميرمؤمنان(ع) مي‌فرمايند: “كسي كه ارزش خود را نشناسد به هلاكت مي‌افتد.” و نيز مي‌فرمايند: “عالم كسي است كه ارزش خود را بشناسد و در جهالت انسان همين بس كه ارزش خويش را نداند.”
از اين گذشته تمام زندگي انسان بايد در راه خودسازي صرف شود و اولين قدم در راه خودسازي، خودشناسي است. تا انسان نداند حال و وضعيت اكنونش چگونه است و نداند كه تا چه مراتبي مي‌تواند اوج بگيرد، نمي‌تواند در راه اصلاح و رشد و كمال خويش گام بردارد.
حضرت علي(ع) فرموده‌اند: “كسي كه نهان خود را اصلاح كند، خدا آشكار او را نيكو گرداند و كسي كه براي دين خود كار كند، خدا دنياي او را كفايت فرمايد و كسي كه ميان خود و خدا را اصلاح كند، خدا ميان او و مردم را اصلاح خواهد كرد.” و در جاي ديگر مي‌فرمايند: “اي مردم! خوشا به حال كسي كه شناخت عيوب خودش، او را از عيب‌جويي ديگران باز دارد و خوشا به حال كسي كه بر خطاهاي خويش بگريد و همواره به خويشتن خويش مشغول باشد و مردم از او در امان باشند.”
4) ارتباطات و تعاملات
صله رحم
پيوند با خويشاوندان و نيكي به آنان به ويژه پدر و مادر از راه‌هاي مهم رشد و تعالي و تقرب به خداوند سبحان است كه پس از ايمان به خدا از با فضيلت‌ترين اعمال ديني به شمار مي‌آيد و اجر و پاداش مادي و معنوي فراواني دارد. اين پيوند چنان مهم است كه به اجماع عالمان شيعه از واجبات مهم ديني شمرده شده است. و از پيامبر(ص) روايت شده است: “هر كس صله رحم كند خدا او را دوست بدارد و روزي وي را گسترش دهد و عمرش را فزوني بخشد و او را به بهشتي درآورد كه وعده داده است.”
صله رحم تنها به معني سر زدن و رفتن به خانه بستگان نيست، بلكه در اين رفت و آمدها بايد به نيازها و مشكلات همديگر نيز رسيدگي كنند و مصداق كامل صله رحم اين است كه فرد در برطرف كردن نيازهاي مادي و يا مشكلات غيرمادي آنان پيشقدم باشد و از هر راهي براي شاد كردن آنان تلاش كند.
با توجه به احاديث مختلف در اين زمينه مي‌توان به طور خلاصه برخي شيوه‌ها و مصاديق صله رحم را اينگونه برشمرد: ترك آزار خويشاوندان، سلام و تكريم، اطعام گرچه به جرعه آبي باشد، عيادت از بيمار، شركت در مراسم عزا، زيارت و ديدار، هديه دادن، و تأمين نيازهاي آنان پيش از ديگران.
امروزه با گسترش شيوه‌هاي ارتباطي نوين مثل تلفن، پيامك، ايميل، و شبكه‌هاي ارتباط اجتماعي، ديدارها و صله رحمِ حضوري بسيار كمرنگ شده است. البته اين روش‌ها نیز طیفی از صله رحم محسوب می‌شوند که در جاي خود بسيار مفيد و مناسب هستند، اما هرگز جاي حضور و مصاحبت و مؤانست را نمي‌گيرند. حضور، شرم حضور می‌آورد و محبت نگاه را می‌گستراند، و دارای روح معنوی است، اما تلفن و پيامك و ايميل و… این چنین نیستند. حضور، قلب‌ها را به هم نزدیک مي‌كند و نشان دهنده اوج محبت و رأفت است. نشان دهنده تواضع و کرنش و در عین حال مودت و محبت خالصانه است. نباید اجازه داد ارتباطات تلفني و پيامكي و … توجیهی باشد برای اینکه صله رحم حضوری فراموش شود.
گذشته از مسأله آگاه شدن از حال يكديگر و تلاش براي كمك كردن به همديگر كه از اهداف اصلي صله رحم هستند، و با نامه و پيغام و از راه دور هم مي‌توانند انجام شوند، ديدار حضوري هم بسيار ارزشمند است به طوري كه رسول خدا(ص) فرموده‌اند: “همه امتم را از حاضر و غايب و به آنان كه تا روز قيامت در صلب مردان و رحم زنان هستند، سفارش مي‌كنم به صله رحم، اگرچه به اندازه يك سال راه، ميان آنان فاصله باشد!”
5) اشتغال و تأمين معاش
كشاورزی
كشاورزي به سبب تأثير آن در زندگي مردم و رونق اقتصادي جامعه مورد تأكيد فراوان آيات و احاديث اهل بيت (ع) است و به عنوان محبوب‌ترين حرفه نزد خداي بزرگ، بهترين شغل و شغل پيامبران معرفي شده است. امير مؤمنان(ع) مي‌فرمايد: “يكي از راه‌هاي تأمين معاش، آبادسازي زمين است چرا كه خداي متعال فرموده: “اوست كه شما را از زمين پديد آورده و در آن رشدتان داده و از شما خواسته است كه در آن آباداني كنيد (سوره هود، آيه 61)” تا به وسيله دانه‌ها و ثمره‌هايي كه از زمين حاصل ميشوند، امرار معاش كنيد.”
امام صادق (ع) فرموده‌اند: “كشاورزي و درختكاري كنيد. به خدا سوگند! كاري حلال‌تر و پاكيزه‌تر از آن نيست.” و نيز مي‌فرمايند: “كشاورزان گنج‌هاي خدا در زمين‌اند و نزد خدا كاري محبوب‌تر از كشاورزي نيست.”
در شرايطي كه تعداد بسياري از جوانان كشور با معزل بيكاري دست به گريبان‌اند و از طرف ديگر شهرها و مناطق مختلف ايران به لحاظ آب و هوا براي انواع كشت‌ها بسيار مناسب است، جاي تأسف دارد كه بسياري از نيازهاي ايران در زمينه انواع محصولات كشاورزي از طريق واردات تأمين مي‌شود.
اگر خانواده‌هايي كه جوان بيكار دارند، علي‌رغم رشته تحصيلي فرزندشان، با اشتغال وي در زمينه كشاورزي كه بسيار سودآور نيز هست، مخالفتي نداشته باشند و بلكه آن‌ها را تشويق و حمايت كنند، اميد است كه سازمان‌ها و متوليان دولتي در اين زمينه نيز شرايط لازم را براي حمايت از افزايش توليد داخلي در اين بخش ايجاد كنند و به اين وسيله هم آمار بيكاري كاهش يابد و هم كشور به سمت خودكفايي حركت كند. بدانيم مسئوليت تغيير نگرش نسبت به اين مسأله و برداشتن اولين گام در اين زمينه، با خود جوانان و خانواده‌هاست.
6) الگوی مصرف
تفاوت نيازها و خواسته‌ها
هر انسان براي گذران زندگي بايد به منابع و امكاناتي دسترسي داشته باشد كه نيازهاي او را برطرف كنند. نيازهاي واقعي هر انسان مثل آب و غذا، پوشاك، مسكن، وسايل و تجهيزات مورد نياز زندگي روزمره، خدمات بهداشتي درماني، و … همه براي برطرف شدن حدي دارند؛ اما در كنار نيازهاي واقعي، انسان‌ها داراي خواسته‌هايي هم هستند. خواسته‌ها برعكس نيازها هيچ حد و مرزي ندارند و در صورتي كه در زمينه كالاها و اموال و دارايي‌ها باشند، هرچه بيشتر به آن‌ها بها بدهيم، ولع و حرص و آز نيز بيشتر طغيان مي‌كند.
در واقع كار توليدكنندگان و رسانه‌ها متقاعد كردن انسان‌ها نسبت به خواسته‌ها به عنوان نياز واقعي است. اگر ما احساس نياز نكنيم، كالايي خريد نمي‌كنيم، يا براي خدمات غير ضرور پولي نمي‌پردازيم. پس هدف همه تبليغات، ايجاد احساس نياز در ماست، حتي اگر واقعاً چنين نيازي وجود نداشته باشد. اين تبليغات با تشويق مردم به مدگرايي و جانشين كردن وسايل و تجهيزاتي كه هنوز كارايي خوبي دارند، با كالاهايي كه از نظر ظاهري طراحي جذاب‌تر و جديدتري دارند، باعث ميشوند مصرف‌زدگي در جامعه رواج پيدا كند. چيزي كه كاملا متضاد با آموزههاي اسلام است و باعث برهم خوردن آرامش و آسايش افراد مي‌گردد.
پيامبر(ص) مي‌فرمايند: “قناعت ثروتي است پايان ناپذير”. و امام علي(ع) نيز مي‌فرمايند: “هيچ گنجي بي‌نياز كننده‌تر از قناعت نيست. كسي كه به اندازه كفايت از زندگي دنيا بردارد، به آسايش دست يابد و آسوده خاطر گردد؛ در حاليكه دنياپرستي كليد دشواري و مركب رنج و گرفتاري است، و حرص و آز و خودبزرگ‌بيني و حسادت، عامل بي‌پروايي در گناهان است.”
قناعت كه در نظر معصومين(ع) تا اين حد ارزشمند است به اين معني است كه قبل از هر انتخاب و هر خريد به اين بينديشيم كه آيا به اين كالا يا خدمات واقعاً نياز داريم، يا به اين خاطر مي‌خواهيم آن را تهيه كنيم كه بسياري از مردم چنين امكاناتي را دارند و ما هم دلمان مي‌خواهد كه آن را داشته باشيم. يعني بايد دقيقا تفاوت نيازها و خواسته‌هايمان را بشناسيم و تنها به رفع “نياز”هاي خود بپردازيم و از تلاش براي دستيابي به “خواسته”هاي پايان ناپذير نفس حريص اجتناب كنيم.
7) سلامت
سبك تغذيه
خوردن و آشاميدن در نگاه دين، بهره‌گيري از نعمت الهي در مسير بندگي خداست. از اين‌رو در اسلام، غذا و سبك تغذيه جايگاه خاصي دارد. غذا خوردن فقط براي سير شدن نيست، بلكه چه موادي و به چه مقدار خوردن اهميت بسياري در سلامتي جسم و روح و پيشگيري از بيماري‌ها دارد. در واقع سبك تغذيه مانع بروز بسياري از بيماري‌ها مي‌شود. پيامبر(ص) مي‌فرمايند:”معده خانه همه دردها و پرهيز، ريشه همه درمان‌هاست.”
امروزه بازار غذاهاي آماده و نيمه‌آماده بسيار پر رونق است. فروشگاه‌هاي “فست‌فود” رشد بسيار سريع و گسترده در تمامي مناطق شهرها و در سراسر كشور دارند و در هر جايي و هر زماني كه اراده كنيم، با قيمت‌هايي به مراتب پايين‌تر از غذاهاي سنتي، در قالب‌هايي شيك و اشتهابرانگيز و با طعم‌هايي لذيذ و متنوع در دسترس هستند؛ به غير از خريد آماده اين غذاها، حتي خريد اين نوع فراورده‌ها به صورت نيمه‌آماده و آماده كردن آن در منزل نيز بسيار پررونق است و متأسفانه اين سبك تغذيه جايگاه محكمي در ميان اقشار مختلف جامعه پيدا كرده است.
اگر اين مواد غذايي ناسالم مثل مواد غذايي مسموم، به سرعت آثار مضر خود را نشان مي‌دادند، همه افراد از آن‌ها پرهيز مي‌كردند، اما چون آثار و عوارض خود را كه به گفته پزشكان، به صورت بيماري‌هاي قلبي و عروقي، سرطان‌ها، آلرژي‌ها و… نمايان ميشوند، در دراز مدت آشكار مي‌كنند، افراد خطرات آن‌ها را جدي نگرفته و مضر بودن آن‌ها را به خاطر لذيذ بودنشان يا دسترسي سريعشان ناديده مي‌گيرند و برايشان دشوار است كه سبك غذايي فعلي خود را تغيير دهند.
دشواري تغيير سبك تغذيه براي مؤمنان كه دستورات و آداب اسلامي را هرچند با دشواري بسيار زياد همراه باشد (مثل روزه‌داري در روزهاي گرم و طولاني تابستان) رعايت مي‌نمايند، چندان دشوار نمي‌نمايد. چرا كه اهميت تغذيه و سلامتي در اسلام تا حدي است كه مصرف موادي كه براي بدن مضر هستند، حرام شمرده شده است. امام صادق(ع) مي‌فرمايند: “اسراف آن است كه مال را تباه كند و يا به بدن زيان برساند.” در اين روايت زيان رساندن به بدن از مصاديق اسراف به شمار رفته كه از گناهان كبيره است. اميرمؤمنان(ع) مي‌فرمايند: “سزاوار است كه خردمند هنگام خوردن غذاي لذيذ، مرارت خوردن داروها را به خاطر آورد.(يعني غذايي كه براي سلامتي مضر است نخورد)” و پيامبر(ص) فرموده‌اند: “كسي كه هرچيزي كه بخواهد مي‌خورد، خداوند به او نظر لطف نمي‌نمايد، تا آن روش را ترك كند.”
فَلْيَنْظُرِ إلاِنْسانُ إلي طَعامِهِ ؛ بياييد به غذاهايمان نگاهي دوباره بيندازيم!
8) نياز جنسی و ازدواج
ازدواج آسان
مسأله ازدواج به قدري مهم است كه خداوند آن را از نشانه‌هاي خويش شمرده و در بسياري از آيات به شكل‌هاي گوناگون به آن اشاره فرموده است، از جمله اينكه در آيه 21 سوره روم مي‌فرمايد: “و از جمله نشانه‌هاي او (خدا) اين است كه براي شما از جنس خودتان همسراني آفريد تا در كنارشان آرامش يابيد و ميان شما الفت و رحمت برقرار ساخت.”
همه معصومين(ع) هميشه نسبت به ازدواج سفارش مي‌فرمودند. پيامبر(ص) فرموده‌اند: همسر بگيريد، به راستي كه براي شما سبب روزي بيشتر است؛ و امام باقر(ع) فرموده‌اند: دو ركعت نماز مرد همسردار، برتر از عبادت مرد بي‌همسري است كه تمام شب خود را به عبادت بگذراند و روزش را روزه بگيرد.
انسان در مسير رشد و تعالي خود نيازمند همسر است، از اين رو در تعاليم اسلامي همواره به ازدواج تأكيد شده است و توصيه شده اين امر مهم تا حد امكان ساده و آسان انجام گردد؛ اما متأسفانه امروزه در جامعه ما اين مسأله چنان به پيرايه‌هاي دست و پاگير و آداب و رسومي كه مدام در اثر چشم و هم چشمي دشوارتر ميشوند، آلوده شده كه اين مسأله را به امري سخت و پيچيده و وحشت‌زا تبديل كرده است.
بهترين راه براي زدودن آداب و رسومي كه در اثر رقابت‌هاي نادرست و چشم و هم‌چشمي‌ها به تدريج شكل گرفته است، بازگشت به سنت‌هاي ديني و توجه به احاديث و توصيه‌هاي معصومين(ع) مي‌باشد و مسلماً خانواده‌هاي مذهبي بهتر مي‌توانند در پالودن اين امر مهم و مقدس از سنت‌ها و رسوم نادرست پيشقدم باشند و جوانان و جامعه را از عواقب وخيم بالا رفتن سن ازدواج و كم شدن نرخ آن مصون نگه دارند.
9) فرزند پروری
الگوهای تربيتی
مسأله تربيت فرزندان در اسلام جايگاه بسيار ويژه و مهمي دارد. پيامبر(ص) فرموده‌اند: “فرزندانتان را گرامي بداريد و آنان را نيكو تربيت كنيد تا آمرزيده شويد.” و نيز فرموده‌اند: “فرزندان خود را تربيت نماييد چرا كه در برابر آنان مسئوليت بسيار بزرگي داريد.”
اخلاق و صفات كودك در اثر تقليد و پيروي از رفتار ديگران به تدريج و به طور نامحسوس شكل مي‌گيرد. اعمال و حركاتي كه روزانه از كودك صادر مي‌شود به تنهايي كوچك وبي‌اهميت به نظر مي‌رسد، اما به منزله ذرات برف، دانه دانه فرود مي‌آيد و به تدريج هر ذره با ذره كوچك ديگر آميخته شده، بر اثر تراكم آن‌ها بهمن‌هاي بزرگ و خطرناك تشكيل مي‌شود. ممكن است در سال‌هاي اوليه رشد كودك اينكه او چقدر دقيق از والدين خود و محيطي كه برايش فراهم مي‌كنند مي‌آموزد، چندان آشكار نباشد، اما به تدريج با رشد كودك مشخص مي‌شود كه با چه دقتي رفتارهاي ناپسند والدين و محيط و ساير افرادي كه معمولا با آن‌ها مأنوس بوده است را تقليد مي‌كند.
رفتار پدر و مادر و ساير افرادي كه زمان زيادي با كودك هم‌صحبت هستند، سرمشقي براي او خواهد بود. تربيت كودكان به طور عملي صورت مي‌گيرد. پس پدر و مادري كه به تربيت فرزندان خود علاقمندند در درجه اول بايد بكوشند خود داراي فضايل اخلاقي باشند، تا فرزندشان نيز روحيات پسنديده آن‌ها را تقليد كند و نيز از مؤانست كودك با افراد و كودكان بزرگتري كه رفتارهاي ناپسند دارند جلوگيري كنند. با پند و اندرز نمي‌توان درستي و راستي و ساير صفات اخلاقي را كه در محيط خانه كمتر مراعات مي‌شود، در كودك به وجود آورد. در روانشناسي در مورد اين مسأله اصطلاحاً مي‌گويند: كودكان “نمي‌شنوند”، آن‌ها فقط “مي‌بيينند”!
10) تفريح و سرگرمی
برنامه‌های تلويزيونی
تفريحات سالم از عوامل تأمين كننده سلامتي و نشاط آدمي‌اند كه معصومين(ع) اهميت ويژه‌اي به آن مي‌دادند. پيامبر(ص) فرموده‌اند: “به سرگرمي و بازي بپردازيد، زيرا دوست ندارم سختگيري و خشونت در دينتان مشاهده شود.” و امام صادق(ع) مي‌فرمايند: “شايسته است مسلمان خردمند جز ميان سه كار نگردد: ترميم زندگي، توشه‌يابي براي آخرت و لذت‌هاي غيرحرام.”
سال‌هاست تلويزيون به يكي از عناصر ثابت و بسيار مهم سرگرمي در منازل و خانواده‌ها تبديل شده است و روز به روز جايگاه خود را پررنگ‌تر و محكم‌تر مي‌كند به طوري كه امروزه در بهترين نقطه خانه‌ها قرار مي‌گيرد و مبلمان خانه را بر گرد آن مي‌چينند و حتي زماني كه افراد خانواده در كنار هم هستند به جاي آنكه بر گرد هم حلقه بزنند و از مصاحبت همديگر لذت ببرند، در كنار يكديگر هم تمام حواسشان فقط به تلويزيون است.
اينكه هر كس اوقات متناسب و متعادلي از وقت فراغتش را به تماشاي برنامه‌هاي مفيد و جذاب و مناسب براي خودش اختصاص دهد اشكالي ندارد و همان‌طور كه گفتيم لذت‌ها و سرگرمي‌هاي حلال در تعاليم اسلامي هم توصيه شده است. اما مهمترين مصاديق سرگرمي و لذت‌هاي حلال در ارتباط با خانواده بيان شده است؛ برعكس، آنچه كه امروزه رواج پيدا كرده اين است كه تلويزيون به طور كلي جاي هم‌صحبتي اعضاي خانواده را گرفته و تمامي اوقات فراغت و نه فقط بخشي از آن را پر مي‌كند. ديدن برنامه‌هاي ورزشي به جاي ورزش كردن، ديدن مسابقات به جاي مسابقه دادن، تماشاي سريال‌هايي كه پيام‌هاي منفي‌شان بيش از مثبتشان است، ديدن برنامه‌هايي كه تناسب چنداني با سن و نيازهاي مخاطب ندارند و حتي عوض كردن مدام كانال‌هاي تلويزيوني، به سرگرمي با اعضاي خانواده ترجيح داده مي‌شود.
آمارها نشان می‌دهد که تقریباً در همه دنیا پس از «خواب» و «کار برای تأمین معاش» استفاده از رسانه‌ها سومین کاری است که بشر انجام می‌دهد و مصرف رسانه‌ای از محوری‌ترین عناصر زندگی شده است. جاي تأسف بسيار دارد كه بر اساس یک پژوهش میدانی، متوسط ارتباط گفتاری در خانواده‌های ایرانی فقط ۱۷ دقیقه است.
متأسفانه يكي از مزاياي سريال‌هاي پرمخاطب هميشه اين‌طور عنوان شده است كه اين فيلم توانسته اعضاي خانواده را در كنار همديگر، پاي خود بنشاند. اين كه در كنار همديگر باشيم و حواسمان به چيز ديگري باشد نه تنها مزيت نيست، كه مي‌تواند خود آفتي مهم محسوب شود و نمونه‌اش همان اخبار دلخراشي بود كه سرگرمي چندين پدر و مادر به تماشاي يك سريال پر بيننده منجر به مرگ يا آسيب كودكانشان شده بود.
يادمان نرود مهمترين اصل در زندگي، خانواده و هم‌صحبتي با آنان است. قرآن و روايات، براي خانواده اهميت بسيار ويژه‌اي قائل شده‌اند و مراقبت از آن را مسئوليتي سنگين شمرده و موجب نجات از رنج و عذاب دنيوي و اخروي بيان كرده‌اند. حواسمان باشد! هر چه به دنياي مجازي رسانه‌ها نزديك مي‌گرديم، از عزيزانمان دورتر مي‌شويم.
11) مراسم و آيين‌ها
مراسم خاكسپاری
در اسلام براي هر مسأله‌اي آدابي توصيه شده است كه رعايت آن باعث آرامش افراد و قوام روابط خانوادگي و اجتماعي مي‌گردد. در آداب اسلامي، شركت در مراسم تشييع جنازه و نيز تسليت گفتن و تسلي دادن صاحبان عزا مستحب بوده و ثواب و اجر بسيار زيادي براي آن بيان شده است. اما بايد توجه داشت كه عموم مراجع عظام تقليد بر اساس احاديث و روايات، در رساله‌هاي عمليه‌شان متذكر شده‌اند كه مستحب است اطرافيان تا سه روز به خانه صاحبان عزا غذا بفرستند و خوردن غذا نزد صاحبان عزا كراهت دارد.
بنابراين با آنكه اكرام ميهمان در اسلام اهميت بسيار زيادي دارد و مهمان نوازي بسيار مورد سفارش و تأكيد قرار گرفته است، اين امر در زماني كه فرد داغدار است، صورت ديگري پيدا مي‌كند و اين اطرافيان هستند كه بايد به وضعيت صاحبان عزا رسيدگي و به آنان كمك كنند، چرا كه در اين وضعيت خاص، آنان به شدت محتاج ياري و آرامش روحي هستند.
اما آنچه كه متأسفانه در فرهنگ و عرف جامعه ما رواج پيدا كرده اين است كه صاحبان عزا موظفند جمع كثيري را كه در تشييع جنازه و مراسم خاكسپاري شركت مي‌كنند، براي صرف غذا دعوت نمايند. اين پذيرايي هزينه‌هاي هنگفت و كمرشكني را به صاحبان عزا تحميل مي‌كند. نوع غذاها و مخلفات آن‌ها، هم نشان دهنده قدرداني صاحب عزا از شركت كنندگان در تشييع جنازه، و هم نشان دهنده احترام و علاقه‌اش به فرد متوفي تلقي مي‌گردد و طبيعي است كه هر كس تلاش كند بهترين نوع پذيرايي را فارغ از هزينه‌هاي آن انجام دهد. بسياري از افراد مجبور به قرض گرفتن مبالغي ميشوند كه باز گرداندن آن برايشان بسيار دشوار است و در چنان شرايط روحي، بزرگترين دغدغه‌شان تأمين هزينه‌هاي اين مراسم مي‌شود. حال آنكه چنين رسمي كاملاً با توصيه‌هاي ديني ما منافات دارد.
چگونه اين رسم نادرست را اصلاح كنيم؟ پاسخ‌ها و تجربيات خود را با ما در ميان بگذاريد.
12) محيط زيست
آلودگی آب
همان‌گونه كه درباره بدن، بهداشت و پيشگيري، بر درمان و معالجه مقدم است، تأمين محيط زيست سالم و پاكيزه نيز بر جبران خسارت‌هاي ناشي از تخريب محيط زيست مقدم است و وظيفه همگان را براي حفظ محيط زيست ايجاب مي‌كند. سالم نگه داشتن محيط زيست يعني رعايت حق زمين، هوا، آب، خاك، دريا، كوه و دشت، گياهان، حيوانات، و ساير موجودات و عرصه‌هاي زيست محيطي كه با حيات فرد و جامعه پيوند دارند. در آموزههاي ديني هم از آلوده كردن محيط زيست نهي شده و هم به پاكسازي آن در صورت آلوده شدن ترغيب و امر شده است.
پيامبر(ص) فرمودند: “خدا پاك است و پاكي را دوست دارد، پاكيزه است و پاكيزگي را دوست دارد.” بنابر اين حديث شريف، اصول زيست محيطي از منظر پيامبر(ص) صبغه ملكوتي دارند و رعايت طهارت و پاكيزگي براي آن است كه انسان خليفه خداست و خليفه خدا بايد سنت و سيره او را سيره خود قرار دهد و به پاكي و پاكيزگي از آن رو كه محبوب خداست علاقمند باشد.
در پرتو چنين معرفتي، حفظ محيط زيست معنا مي‌يابد و انساني كه خود را خليفة الله مي‌داند محيط زيست را نيز از آفريدگان محبوب خدا و از دوستان خود مي‌داند و هيچ‌گاه آن را آلوده نمي‌كند. مسلمانان سفارش شده‌اند به اينكه محيط زيست را امانت الهي بدانند و به حفظ و آلوده نكردن آن اهميت بدهند و آن را براي خود وظيفه‌اي لازم بدانند، تا جايي كه بنا بر روايات حتي در شرايط جنگي نيز نبايد از رعايت اين مسايل دريغ ورزند.
خداوند آفرينش همه موجودات زنده و انسان را از آب مي‌داند و آيات بسياري از قرآن كريم، به آب و اهميت آن كه مايه حيات انسان و هر موجود زنده‌ايست اشاره مي‌كنند. پيامبر(ص) نيز هميشه به پاكيزه نگاه داشتن آب سفارش مي‌كردند و از استفاده نابجا از آب و آلوده كردن آن نهي مي‌فرمودند. ايشان همواره به حفظ پاكيزگي آب‌هاي جاري و نيز آب‌هاي راكد تأكيد مي‌كردند و مي‌فرمودند كه از آلوده كردن آب‌ها بپرهيزيد تا مورد لعن قرار نگيريد.
اين توصيه‌ها را مقايسه كنيم با آنچه كه اكنون با تأسف بسيار در رفتار با محيط زيست رايج است و باعث نابودي گسترده منابع طبيعي و حيواناتي كه در اين محيط‌ها زندگي مي‌كنند مي‌شود. نه تنها بايد هميشه در هر شرايط از آلوده كردن محيط زيست و آب‌ها اجتناب كنيم، چقدر زيباست كه همواره موقع حضور در طبيعت و فضاي سبز يا در كنار رودخانه‌ها و دريا، تعدادي پلاستيك زباله اضافه همراه داشته باشيم، تا با دادن آن‌ها به ديگراني كه چندان به نظافت محيط اهميت نمي‌دهند، به نوعي آنان را تشويق به رعايت نظافت كنيم و هم‌چنين حتي به جمع‌آوري زباله‌هاي موجود در محيط تا آن‌جا كه در توانمان هست اقدام كنيم، تا دين خود را نسبت به اين نعمات و امانات الهي ادا كرده باشيم.